سبد خرید شما خالی است.
بذر
راهنمای کامل خرید بذر؛ چطور بهترین بذر را بخریم؟
خرید بذر یکی از گام‌های مهم باغداری و کشاورزی به‌شمار می‌رود. کیفیت بذر اثر مستقیمی بر برداشت محصول مرغوب و فروش خوب باغبان دارد. به همین دلیل است که فروش بذر اهمیت فراوانی پیدا می‌کند. کشاورز با خرید بذر باکیفیت، گیاهش را از بیماری دور نگه می‌دارد و درنهایت با میزان آبیاری کمتر به محصول عالی دست پیدا می‌کند.
باغ و زمین کشاورزی دراختیار دارید؟ گلخانه‌ی تجاری یا شخصی را اداره می‌کنید؟ یا به کاشت گیاه در خانه علاقه‌مند هستید؟ اگر می‌خواهید بهترین بذر را بخرید، لازم است از انواع بذر، نشانه‌های بذر مرغوب و اطلاعاتی که روی بسته‌بندی بذر نوشته می‌شود، باخبر باشید.
بذر چیست؟
بذر (Seed) بخشی از گیاه است که بعد از کاشت جوانه می‌زند، رشد می‌کند و محصولی شبیه به گیاه اصلی تولید می‌کند. ما هر نوع دانه، غده، پیاز یا بخشی از گیاه مانند ساقه یا برگ را که گیاه کاملی شبیه به گیاه مادر تولید کند، بذر به‌شمار می‌آوریم. بذر می‌تواند یک یا چند تخمک داشته باشد.
هر قدر از گیاه مراقبت کنیم، چنان‌چه بذر کیفیت لازم را نداشته باشد، به محصول خوبی دست پیدا نمی‌کنیم. گذشته از باغداران و کسانی که به‌طور تجاری کار کشاورزی انجام می‌دهند، به تعداد باغبان‌های تازه‌کاری که می‌خواهند سبزی و میوه‌ی خانگی تولید کنند یا به پرورش گیاه مانند کاکتوس علاقه دارند، افزوده شده. خرید بذر چمن هم یکی از نیازهای ویلا، باغچه و فضای سبز است. اکنون ببینیم انواع بذر کدامند و کدام‌یک از بسته‌های هیجان‌انگیز بذر که در فروشگاه می‌بینیم، به درد ما می‌خورد.
انواع بذر کدامند؟
۱. بذر هیبرید، محبوب کشاورزان
حتما در فروشگاه کشاورزی یا هنگام خرید آنلاین بذر به اصطلاح بذر هیبرید (Hybrid) با بذر دو رگ گیری برخورده‌اید. بذر هیبرید از دو گونه‌ی یک گیاه به‌وجود می‌آید. برای تولید این بذر، دو گیاه از یک گونه درنظر گرفته می‌شود که از نظر ژنتیکی متفاوت هستند. هدف این است که با انتخاب گیاهان مقاوم به کم‌آبی و بیماری، دانه‌های بسیار باکیفیت و مقاومی به‌دست آوریم.
هدف شرکت‌های تولیدکننده‌ی بذر هیبرید، برداشت محصول بهتر و با کیفیت بالاتر است. درنهایت کشاورز می‌تواند بهترین فروش را تجربه کند. گیاه گرده‌افشان با دقت زیادی انتخاب می‌شود تا ویژگیهای موردنظر مانند مقاومت به انواع آفات کشاورزی، بیماری‌ها و خشکسالی، طعم و مزه‌ی بهتر و بلوغ سریع‌تر را داشته باشد. با این همه، شرکت‌ها چند بار گونه‌های مختلف را ترکیب می‌کنند و نتیجه را ثبت می‌کنند تا به بذر نهایی برسند.
فرض کنیم با بوته‌ی گوجه‌فرنگی سر و کار داریم که نسبت به کم‌آبی مقاومت خوبی دارد. بوته‌ی دیگر بسیار سالم است و درگیر بیماری‌های گیاهی نمی‌شود. با تولید بذر هیبرید از این دو گیاه، خیال‌مان از برداشت گوجه‌فرنگی سرحال و مقاوم آسوده می‌شود.
ویژگیهای بذر هیبرید
بذر اف ۱ (F1) نخستین نسل از بذر هیبرید است که طرفدار زیادی دارد و بسیار باکیفیت است. از آن‌جا بذر F1 یک دست است، نیاز یکسانی به آبیاری و نور آفتاب دارد و محصول یک‌دستی به بار می‌دهد.
یکی دیگر از مشخصه‌های بذر هیبرید یا دو رگ گیری، ماندگاری آن است. کشاورز با بالا بردن مقدار تولید، می‌تواند محصول را سالم و سرحال به ویترین فروشگاه برساند.
بذر F1 قابلیت تکثیر ندارد و کشاورز تهیه‌ی بذر را در برنامه‌ریزی سالانه‌ی خود درنظر می‌گیرد. تحقیقات نشان داده نسل‌های بعدی این بذر یعنی نسل F2 و F3 با افت کیفیت روبه‌رو هستند.
باوجود همه‌ی ویژگیهای مثبت بذر هیبریدی، بعضی از کشاورزان و باغداران ترجیح می‌دهند بذر آزاد گرده افشان بخرند، چراکه باور دارند محصول آن مزه‌ی بهتری دارد.
۲. بذر آزاد گرده افشان؛ طبیعی و خوش‌مزه
می‌رسیم به نوع دیگر بذر، یعنی بذر باز گرده‌افشان یا آزاد گرده‌افشان (Open pollinated). بذر OP به‌طور طبیعی از راه گرده‌افشانی با باد، حشره و پرنده جابه‌جایی توسط انسان به‌دست می‌آید. این جابه‌جایی محدودیتی ندارد و بنابراین، تنوع ژنتیکی ایجاد می‌کند. برای تولید این بذر،مزرعه‌ی موردنظر را ایزوله می‌کنیم تا از گرده‌ی گیاهان دیگر درامان باشد.
۲ دسته گیاهان باز گرده‌افشان:
- گیاه خود آزادگرده‌افشان
گیاه خود گرده‌افشان (Self-pollinating plant) همه‌ی اندام‌های ژنتیکی لازم برای گرده‌افشانی را دارند. بعضی از گیاهان هم امکان خود گرده‌افشانی دارند و هم دگر گرده‌افشانی، مانند گوجه‌فرنگی، لوبیا سبز، برنج، زردآلو، هلو و سیب‌زمینی.
- گیاه دگر گرده افشان
بعضی از گیاهان به انتقال گرده به‌وسیله‌ی باد، آب یا حشرات نیاز دارند. به این دسته، گیاه دگرگرده‌افشان (Cross- pollinator) می‌گوییم. گاهی هم این انتقال گرده توسط انسان صورت می‌گیرد. چغندر، ذرت، خیار، کدو تنبل و سیب در دسته‌ی گیاهان دگرگرده‌افشان هستند.
ویژگیهای بذر OP یا باز گرده‌افشان
بارزترین ویژگی این نوع بذر، مزه و طعم خوشایند آن است که موردتوجه کشاورز و خریدار قرار می‌گیرد. با ذخیره‌ی بدر OP می‌توانیم گونه‌ی گیاهی موردنظرمان را تکثیر کنیم و نیازی به خرید دوباره‌ی بذر نداریم. درنتیجه هزینه‌ی کشاورز کاهش پیدا می‌کند.
تفاوت بذر F1 و OP
این ۲ ویژگی تفاوت بذر هیبرید و بذر OP را نشان می‌دهد. زمانی که مزه و ذخیره‌ی بذر اهمیت پیدا کند، خریدن بذر آزاد گرده افشان منطقی‌تر است. اما درصورتی‌که یک‌دستی و اطمینان از کیفیت را بخواهیم، سراغ بذر هیبرید می‌رویم.
کدام بهتر است؟
هدف از کاشت گیاه در انتخاب و تهیه‌ی بذر تاثیر مستقیم دارد. بذر هیبرید بیشتر موردپسند کشاورزی تجاری‌ست، چراکه کشاورز به فروش محصول باکیفیت، مقاوم و یک‌دست نیاز دارد. باغبان‌های خانگی اغلب بذر OP را ترجیح می‌دهند. چراکه نیاز به خرید دوباره‌ی بذر ندارند، میزان محصول محدود است و بذر سبزیجات و بذر صیفی OP محصولاتی خوش‌مزه‌تر تولید می‌کنند.
۳. بذر موروثی؛ بذری ۵۰ ساله
یکی از دسته‌های بذر OP، بذر موروثی (Heirloom) نامیده شده. ویژگی بذر موروثی که بذر وارث یا بذر ارثی هم نام گرفته، عمر طولانی آن است. کشاورز بذر موروثی را برای ۲ نسل یا بیشتر ذخیره و حفظ کرده. از آن‌جا که هر نسل بذر ۲۵ سال است، دانه یا بذر موروثی عمری ۵۰ ساله یا بیشتر دارد.
ویژگی بذر موروثی
بعضی کشاورزان بذر موروثی را به‌دلیل قابل اعتماد بودن و بهره‌وری بالای آن به انواع بذرهای دیگر ترجیح می‌دهند. این بذر در پایان بذر ذخیره شده و در ابتدای فصل بعد کاشته می‌شود. عموما رستوران‌هایی که از محصولات بذر موروثی استفاده می‌کنند یا کشاورزانی که چنین دانه‌هایی را می‌کارند، خریداران را از موروثی بودن بذر باخبر می‌کنند. بذر گوجه فرنگی موروثی یکی از محبوب‌ترین‌های بذر ارثی‌ست.
۴. بذر تراریخته؛ مهندسی DNA
بذر تراریخته یا تراژنی (GMO) برخلاف دیگر انواع بذر، در باغ پرورش پیدا نمی‌کند. بذر GMO در آزمایشگاه مهندسی ژنتیک و از انتقال ژن‌ها بین دو گونه‌ی گیاهی به‌دست می‌آید. بذر تراریخته به‌وسیله‌ی تکنیک‌های پیچیده‌ی مهندسی DNA تولید می‌شود و تولید آن پرهزینه است.
ویژگیهای بذر تراریخته
بذر تراژنی ویژگی‌هایی را دارد که والدش نداشته. برای مثال ممکن است درمقابل بعضی آفات و بیماری‌های گیاهی مقاوم باشد، درحالی‌که گیاه والد آن چنین مقاومتی نداشته. درنتیجه بازده محصول بیشتر می‌شود. مقاومت این نوع بذر سبزیجات درمقابل آفتکش و به‌ویژه علف‌کش‌ها زیاد است.
از ویژگیهای مثبت دیگر بذر GMO تحمل بیشتر آنها نسبت به غلظت بالای نمک خاک، کمبود کود یا بالا بودن آلومینیوم است. همچنین یخبندان یا خشکسالی را راحت تحمل‌می‌کنند.
روند رشد و برداشت محصولات تراریخته بیشتر است و کشاورز زودتر به محصول نهایی می‌رسد و مصرف‌کننده با قیمت ارزان‌تری آن را می‌خرد.
حدود ۵۹ درصد از شکر آمریکا از چغندر قند به‌دست می‌آید و ۹۰ درصد محصول چغندر مهندسی ژنتیک شده. همچنین حدود ۹۰ درصد از روغن کانولا، پنبه و دانه‌ی سویا در زمین‌های کشاورزی آمریکا مهندسی ژنتیک شده‌اند.
اثر محصول تراریخته بر سلامتی چیست؟
بیش از ۲ دهه از عمر محصولات غذایی تراریخته در یخچال فروشگاه‌ها می‌گذرد. محققان برتری از نظر مواد مغذی در بذر GMO نیافته‌اند. از سوی دیگر، به‌نظر نمی‌رسد تاثیر منفی بر سلامت انسان داشته و زیانی به انسان رسانده باشد.
با این همه، کارشناسان همچنان درحال تحقیق روی این محصولات هستند. آنها حدس می‌زنند محصولات غذایی تراریخته با دارا بودن ژن‌های خارجی، در افراد آلرژی ایجاد کنند. برای مثال تحقیقی که در میانه‌ی دهه‌ی ۹۰ میلادی انجام شد، نشان داد پروتئین گرفته از دانه‌های آجیل برزیلی هنگام انتقال به دانه‌ی سویای تراریخته می‌تواند باعث آلرژی در افرادی شود که آن دانه‌ی سویا را مصرف می‌کنند و به آجیل برزیلی آلرژی دارند. اما شواهد کافی وجود ندارد که خوراکی‌های تراریخته بیش از خوراکی‌های غیرتراریخته بتوانند واکنش آلرژیک ایجاد کنند.
نگرانی بعدی از مصرف این محصولات، ابتلای بیشتر به سرطان است. درحالی‌که جامعه‌ی سرطان امریکا اظهار داشته هیچ شاهد کافی برای ارتباط دادن مصرف ماده‌ی خوراکی تراریخته با افزایش یا کاهش احتمال سرطان وجود ندارد.
با این همه، باید در آینده پیگیر تحقیقات جدیدتر کارشناسان درمورد اثر محصولات GMO بر سلامتی باشیم.
۵. بذر ارگانیک
بذر ارگانیک (Organic) به بذری می‌گوییم که با روش‌های باغبانی و کشاورزی ارگانیک به‌دست آمده باشد. دانه‌های ارگانیک بدون استفاده از کود شیمیمایی یا آفتکش‌های قوی رشد می‌کنند. محصولات ارگانیک برای رشد به خاک سالم و مغذی تکیه می‌کنند.
ویژگی بذر ارگانیک
مدت کشت و رشد این محصولات طولانی‌تر است. به همین دلیل بیشتر درمعرض بیماری و آفت قرار می‌گیرند. کشاورز باید گیاهان صدمه‌دیده و بیمار را جدا کند و گیاهان سالم را حفظ کند. از این‌رو، این گیاهان اغلب قوی و سالم هستند و می‌توان از نسل بعدی بذر آنها هم بهره برد.
درواقع ارگانیک به شیوه‌ی کشت و رشد دانه‌ها گفته می شود. این دانه‌ها از کود شیمیایی، آفتکش و مهندسی ژنتیک دور می‌مانند. با این‌که بذر موروثی و بذر ارگانیک شباهت‌هایی دارند، در کشت بذر موروثی تضمینی نیست که از مواد شیمیایی استفاده نشود. در بسیاری از کشورها دریافت برچسب ارگانیک برای محصولات غذایی، نیازمند تایید سازمان مربوطه است.
ویژگیهای بذر مرغوب چیست؟
بذر خوب بیمار نیست و نسبت به شرایط محیطی مقاومت می‌کند. از طرف دیگر وزن مناسبی دارد و رطوبت محیط نگهداری از بذر در حد استاندارد بوده. بهتر است پیش از تهیه‌ی بذر، از ضدعفونی شدن، سلامت و کیفیت آنها مطمئن شویم.
۱. سلامت فیزیکی بذر
بذر سالم و باکیفیت رنگ روشنی دارد و سالم است. هر گونه لکه و اثر بیماری روی آن، نشان‌دهنده‌ی کیفیت پایین آن است. پوسته‌ی سالم، تازگی بذر و بوی مناسب و یک‌دست آن نشان از مرغوب بودن دانه‌ها دارد.
۲. خالص بودن
بذر مرغوب از نظر ژنتیکی خالص است. به همین دلیل مهم است از کجا بذر بخریم. از نظر ظاهری هم به خالص بودن محتوای بسته توجه می‌کنیم. در بسته‌بندی باکیفیت از بذرهای دیگر مانند بذر چمن، بذر گیاهان دیگر و هر گونه دانه‌های متفرقه مانند بذر شکسته، کاه و سنگ‌ریزه خبری نیست.
۳. میزان رطوبت
دانه‌ی مرغوب مقدار رطوبت مشخصی دارد. میزان رطوبت بسته به نوع بذر، متفاوت است. برای مثال، غلات حدود ۱۲ تا ۱۴ درصد رطوبت دارند.
۴. رنگ
زمانی که بسته‌بندی بذر را بررسی می‌کنیم، باید دانه‌ها را یک‌رنگ ببینیم. رنگ یکنواخت و یک‌دست دانه‌ها نشان از کیفیت خوب آنها دارد. بذرهای چندرنگ از کیفیت پایین‌تری برخوردار هستند و ممکن است هنگام جوانه زدن و رشد کردن یک‌دست و باکیفیت ظاهر نشوند. رنگ دانه‌ی باکیفیت براق و شفاف به‌نظر می‌رسد. عموما سبزی دانه نشانه‌ی خوبی به‌حساب نمی‌آید.
۵. اندازه‌ی دانه‌ها
میان اندازه‌ی بذر و اندازه‌ی محصول ارتباطی وجود دارد. بذرهای کوچک حاوی جنین و ذخیره‌ی کمتر هستند. درنتیجه گیاه و محصول کوچک‌تری به ما می‌دهند. از این‌رو، هنگامی که در فروشگاه کشاورزی بذر می‌خریم، باید به درشتی و یک‌وزن بودن آنها توجه کنیم.
۶. قدرت جوانه‌زنی
بذر مرغوب بیشتر از ۸۵ درصد قدرت جوانه‌زنی دارد. برای این‌که خیال‌مان از جوانه زدن بذرها آسوده شود، می‌توانیم ابتدا نمونه تهیه کنیم و درصورت تایید نتیجه‌ی جوانه‌زنی، اقدام به خرید بیشتر کنیم.
روی بسته‌بندی بذر چه نکته‌هایی نوشته شده؟
۱. نام‌های مختلف گیاه
روی بسته‌بندی بذر همه‌ی نام‌های گیاه را خواهیم یافت، ازجمله نام متداول گیاه، یعنی آن‌چه به آن معروف است و نام لاتین و علمی آن. برای مثال، نام لاتین هویج، Scarlet Nantes است.
۲. اطلاعات و مشخصات گیاه
هر شرکت تولیدکننده، راه‌ورسم خودش را دارد و بسته‌بندی خاص خودش را. آن‌چه معمولا روی بسته‌بندی بذر می‌بینیم، شامل توضیح کوتاهی درمورد ظاهر گیاه است. رنگ گیاه و مقدار رشد آن، یک‌ساله است یا چند ساله، فصل گل‌دهی و مشخصاتی مانند این‌ها.
۳. راهنمای کاشت بذر
میزان رطوبت موردنیاز دانه‌ها، مدت زمانی که برای جوانه‌زدن نیاز دارند و توضیحات کلی درباره‌ی کاشت بذر، از دیگر مواردی که اغلب روی بسته‌بندی نوشته می‌شود.
۴. نکته‌های کلی باغبانی
شیوه‌ی مراقبت از گیاه درحال‌رشد، نیازهای آبیاری و شرایط آب‌وهوایی و فاصله‌ی نهال‌ها از یکدیگر اغلب روی بسته‌بندی دانه‌ها نوشته می‌شود.
۵ نکته مهم پیش از خرید بذر گل، سبزی و گیاهان دیگر
۱. زمستان، بهترین زمان خرید بذر
بهترین زمان کاشت بذر سبزیجات در بیشتر موارد زمستان است. زمانی که همه جا سرد است و زمین با برف پوشیده شده، دست به کار خرید و کاشت بذر صیفی و سبزی می‌‌شویم. نکته‌ی مهم این است که آن‌را در جای روباز نمی‌کاریم، بلکه در سینی بذر یا گلدان می‌کاریم و بعد به باغ منتقل می‌کنیم.
گیاهانی مانند کلم و بروکلی با این روش بسیار خوب رشد می‌کنند، چراکه فرصت دارند رشد کنند و پیش از رسیدن داغی تابستان، به ثمر بنشینند. کشت بذر سبزیجات گرمادوستی مانند گوجه‌فرنگی و فلفل هم زمستان آغاز می‌شود و زمانی که فصل یخبندان گذشت به زمین کشاورزی منتقل می‌شوند. اما این بذر به نور نیاز دارد که با لامپ‌های گلخانه نور آن را تامین می‌کنیم.
۲. برآورد فضای موردنیاز گیاهان پیش از خرید بذر
یکی از نکته‌های مهم پیش از خریدن بذر گل و گیاه، برآورد فضای مورد نیاز گیاهان است. ذرت شیرین یا کدو تنبل به زمین بزرگ نیاز دارند و مناسب باغچه به‌نظر نمی‌رسند. سبزی خوردن، تربچه، لوبیا و فلفل برای محوطه‌ی کشاورزی محدود مناسب‌ترند.
۳. توجه به علاقه‌مندی و نیاز باغبان
اگر گلخانه‌ی شخصی داریم یا در آپارتمان باغبانی می‌کنیم، سراغ بذرهایی می‌رویم که محصول آن موردعلاقه‌ی خانواده است. اگر غذای تند نمی‌خوریم، چه نیازی به خریدن بذر فلفل تند داریم؟ در این صورت سراغ فلفل شیرین یا سبزی خوردن می‌رویم.
شرایط آب‌وهوایی را هم باید درنظر گرفت. گیاهی که در شهرهای مرطوب شمالی رشد می‌کند، مناسب کاشت در شهرهایی با رطوبت کم نیست.
معمولا روی بسته‌بندی بذر اطلاعات مربوط به برداشت محصول نوشته شده. با محاسبه‌ی زمان رشد و فصل برداشت، می‌توانیم بفهمیم گیاه موردنظرمان مناسب منطقه‌ی جغرافیایی‌مان هست یا خیر. اگر گرما در منطقه‌ی ما زود آغاز می‌شود، بهتر است سراغ گونه‌هایی برویم که سریع رشد می‌کنند و پیش از آغاز گرمای تابستان محصول می‌دهند.
۴. اهمیت گرده‌افشانی آزاد
باغ یا باغچه‌ی سبزی ما با خرید بذر گل رونق می‌گیرد. به این دلیل که با کاشت گل‌ها در میان سبزی‌ها، گذشته از زیبایی دیداری که ایجاد می‌کنیم، به گرده‌افشانی کمک کرده‌ایم.
کاشت بذر گل لادن، گل آهار، آفتابگردان و گل‌های یک‌ساله‌ی دیگر، روشی کارآمد برای گرده‌افشانی در باغ به‌شمار می‌رود.
۵. توجه به کیفیت بذر
برای خرید بذر باکیفیت، می‌توانید با کارشناسان ما در کشاورزی منتخب، مشورت کنید. مزیت خرید تلفنی درمقایسه با خرید اینترنتی بذر در این است که کارشناس به همه‌ی پرسش‌ها و نکته‌های مبهمی که وجود دارد، پاسخ می‌دهد.